Η τοπογραφία κερατοειδούς είναι μια διαγνωστική εξέταση, η οποία μας επιτρέπει να απεικονίσουμε το σχήμα και τις καμπυλότητες του κερατοειδούς σε κάθε του σημείο με τη βοήθεια χρωματικού χάρτη. Μέσω της τοπογραφίας απεικονίζεται τόσο η πρόσθια, όσο και η οπίσθια επιφάνειά του.
Γιατί είναι σημαντική η τοπογραφία κερατοειδούς;
Ο κερατοειδής χιτώνας θεωρείται το «παράθυρο του οφθαλμού», καθώς είναι υπεύθυνος για τα 2/3 περίπου της εστιακής δύναμης του ματιού μας. Ένα μάτι το οποίο έχει φυσιολογική όραση, έχει και έναν ομοιόμορφο και όσο γίνεται σφαιρικό κερατοειδή (αν και στην πράξη κανένας κερατοειδής δεν είναι απόλυτα σφαιρικός). Ωστόσο, εάν ένας κερατοειδή είναι πολύ επίπεδος (flat) ή πολύ κυρτός (steep), τότε καταλαβαίνουμε ότι και η όραση θα είναι μειωμένη. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της τοπογραφίας του κερατοειδούς είναι η ικανότητά της να ανιχνεύει ανώμαλες καταστάσεις, οι οποίες με την συμβατική κλινική εξέταση δεν γίνονται αντιληπτές. Επομένως είναι σημαντική για τις λεγόμενες υποκλινικές περιπτώσεις.
Η τοπογραφία κερατοειδούς είναι μια γρήγορη και ανώδυνη εξέταση, καθώς δεν απαιτείται η επαφή με τον κερατοειδή.
Ενδείξεις τοπογραφίας κερατοειδούς
Η τοπογραφία κερατοειδούς είναι απαραίτητη να γίνεται στις εξής περιπτώσεις:
- Διαθλαστική χειρουργική: Είναι σημαντικό να διαπιστώσουμε εάν ο ασθενής είναι κατάλληλος υποψήφιος για διαθλαστική χειρουργική. Από την απεικόνιση και το σχήμα του κερατοειδούς, αποκλείουμε άτομα τα οποία μπορεί να έχουν υποκλινικό κερατόκωνο. Μετεγχειρητικά επίσης, η τοπογραφία κερατοειδούς είναι απαραίτητη γιατί βοηθάει στην εκτίμηση της διαμόρφωσης του κερατοειδούς, ως προς το σχήμα και τη διοπτρική του ισχύ, δηλ. τους βαθμούς του μετά το laser.
- Σε περιπτώσεις επέμβασης αστιγματισμού: Μετά από επέμβαση καταρράκτη ή μεταμόσχευσης κερατοειδούς, ο αστιγματισμός που μπορεί να υπάρχει μπορεί να μελετηθεί με την τοπογραφία. Έτσι, ο χειρουργός οφθαλμίατρος μπορεί να επιλέξει ποια ράμματα θα κόψει από το μάτι του ασθενούς, προκειμένου να υπάρχει καλύτερη όραση και άνεση.
- Κερατόκωνος: Η τοπογραφία είναι πολύ σημαντική στους ασθενείς με κερατόκωνο, καθώς μόνο έτσι μπορεί να ανιχνευθεί σε πολύ αρχικά στάδια. Στην πραγματικότητα οι πολύ πρώιμοι κερατόκωνοι δε γίνονται αντιληπτοί με την απλή οφθαλμολογική εξέταση, ακόμη και με τη χρήση της σχισμοειδούς λυχνίας. Μεγάλη επίσης είναι η συνεισφορά της τοπογραφίας στις επιβεβαιωμένες περιπτώσεις κερατόκωνου, όπου μπορούμε να παρακολουθήσουμε σημείο προς σημείο την εξέλιξη της πάθησης.
- Εφαρμογή φακών επαφής: Η χρήση της τοπογραφίας στην εφαρμογή φακών επαφής είναι πολύ σημαντική, καθώς μπορούμε να επιλέξουμε τον κατάλληλο τύπο φακού που χρειάζεται κάθε κερατοειδής, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις αστιγματισμού και βεβαίως κερατόκωνου.
Τεχνικές τοπογραφίας:
1. Τοπογραφία με το δίσκο του Placido
Η τοπογραφία μέσω του δίσκου του Placido (Placido disc) που διαθέτει ομόκεντρους δακτυλίους (με εναλλασσόμενο μαύρο και λευκό χρώμα), μας επιτρέπει να απεικονίσουμε την αντανάκλαση του κερατοειδούς. Στην πραγματικότητα η πρώτη διαθλαστική επιφάνεια που συναντά το φως όταν εισέρχεται στο μάτι μας είναι το δακρυϊκό φιλμ (τα δάκρυα) και όχι το επιθήλιο του κερατοειδούς. Η δακρυϊκή στιβάδα λειτουργεί σαν ένα κυρτό κάτοπτρο το οποίο αντανακλά το φως πίσω σε ένα μοτίβο το οποίο εξαρτάται από το μοτίβο του κερατοειδούς. Η τοπογραφία χρησιμοποιεί αυτή την ιδιότητα σαν πλεονέκτημα για να μπορέσει να απεικονίσει τυχόν ανωμαλίες της επιφάνειας του κερατοειδούς.
Δίσκος του Placido
Είδωλα δίσκου του placido: Πάνω: Φυσιολογικός κερατοειδής, Κάτω: Ανώμαλη κύρτωση
2. Τοπογραφία με βάση την αρχή του Scheimpflug
Η σύγχρονη τοπογραφία βασίζεται στην αρχή του Scheimpflug. Σύμφωνα με αυτή την αρχή, σε ιδανική περίπτωση το επίπεδο του φακού και το επίπεδο της εικόνας που απεικονίζεται είναι παράλληλα. Επομένως ένα γραμμικό αντικείμενο θα σχηματίσει ένα επίπεδο εστίασης παράλληλο προς το επίπεδο του φακού και έτσι μπορεί να εστιαστεί πλήρως στο επίπεδο εικόνας. Στην περίπτωση όμως που το αντικείμενο δεν είναι παράλληλο με το επίπεδο της εικόνας, τότε αυτό δε θα είναι δυνατό να εστιάσει όλη την εικόνα σε ένα επίπεδο παράλληλο προς το επίπεδο εικόνας. Το αποτέλεσμα είναι η εικόνα να είναι παραμορφωμένη. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Scheimpflug, όταν ένα επίπεδο αντικείμενο δεν είναι παράλληλο με το επίπεδο της εικόνας, τότε μπορεί να αντληθεί μια λοξή εφαπτομένη από τα επίπεδα εικόνας, αντικειμένου και φακού και το σημείο τομής ονομάζεται διασταύρωση Schiempflug. Αυτός ο προσεκτικός χειρισμός του επιπέδου της εικόνας και του επιπέδου του φακού μπορεί να οδηγήσει σε μια εστιασμένη και ευκρινή εικόνα στο μη παράλληλο αντικείμενο.
Αρχή του Scheimpflug
Σημεία παρατήρησης σε έναν τοπογραφικό χάρτη
Το αποτέλεσμα της τοπογραφίας είναι ένας χρωματικός χάρτης όπως βλέπουμε και στην παραπάνω εικόνα. Συγκεκριμένα λαμβάνουμε πληροφορίες από 4 χάρτες. Ο πάνω αριστερά χάρτης μας δείχνει την κατανομή της καμπυλότητας του κερατοειδούς, οι πάνω και κάτω δεξιά χάρτες απεικονίζουν την ανύψωση της πρόσθιας και της οπίσθιας επιφάνειας, ενώ ο κάτω αριστερά χάρτης απεικονίζει την παχυμετρία του κερατοειδούς. Στις ενδείξεις αριστερά μας ενδιαφέρει εκτός από τον αστιγματισμό, ο οποίος προέρχεται μόνο από τον κερατοειδή και το πάχος στο λεπτότερο σημείο.
Χρωματικός χάρτης τοπογραφίας κερατοειδούς
Οι τοπογραφικοί χάρτες συνοδεύονται και από μια χρωματική κλίμακα, όπου τα θερμότερα χρώματα (πορτοκαλί, κόκκινο) αντιστοιχούν σε κυρτότερες περιοχές του κερατοειδούς, ενώ τα ψυχρότερα (μπλε, ιώδες) σε πιο επίπεδες περιοχές του.