Στραβισμός είναι η ασθένεια κατά την οποία οι οπτικοί άξονες των δύο ματιών δεν είναι παράλληλοι ο ένας με τον άλλο, αλλά κατευθύνονται προς διαφορετικά σημεία. Η ανωμαλία αυτή μπορεί να είναι εμφανής και μόνιμη ή να εμφανίζεται περιστασιακά για πολύ μικρό χρονικό διάστημα (διαλείπων).
Το ένα μάτι συνήθως κοιτάζει ευθεία μπροστά, ενώ το άλλο να στρέφεται προς τα μέσα, προς τα έξω, προς τα πάνω ή προς τα κάτω. Το μάτι που συνήθως στραβίζει πιθανώς να ευθυάζεται μερικές φορές, ενώ το ευθυασμένο μπορεί να αποκλίνει (επαλασών). Ο στραβισμός είναι μία συχνή κατάσταση ανάμεσα στα παιδιά. Περίπου το 4% των παιδιών πάσχουν από αυτή την νόσο, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και αργότερα στη ζωή. Εμφανίζεται το ίδιο συχνά σε αγόρια όσο και σε κορίτσια και υπάρχει και κληρονομικότητα.
Παρόλα αυτά πολλοί άνθρωποι με στραβισμό δεν αναφέρουν ανάλογο πρόβλημα στην οικογένεια.
Η όραση και ο εγκέφαλος;
Με φυσιολογική διόφθαλμη όραση και τα δύο μάτια κοιτάνε τον ίδιο στόχο. Η οπτική περιοχή του εγκεφάλου ταυτίζει τις δύο εικόνες που λαμβάνονται από τα μάτια σε ένα κοινό τρισδιάστατο είδωλο. Όταν το ένα μάτι στραβίζει, τότε δύο διαφορετικές εικόνες στέλνονται στον εγκέφαλο. Σε ένα μικρό παιδί ο εγκέφαλος μαθαίνει πώς να αγνοεί το είδωλο από το στραβίζων μάτι και βλέπει μόνο το είδωλο από το ευθύ μάτι ή από αυτό που έχει την καλύτερη όραση. Αυτό σιγά, σιγά προκαλεί απώλεια της τρισδιάστατης όρασης (της αίσθησης του βάθους) και της διόφθαλμης οράσεως. Αντίθετα, όταν ενήλικες αναπτύσσουν στραβισμό πολλές φορές έχουν διπλωπία (βλέπουν διπλά), γιατί ο εγκέφαλος έχει ήδη εκπαιδευτεί να λαμβάνει δύο είδωλα από τα δύο μάτια και δε μπορεί να μάθει στην ενήλικη ζωή να αγνοεί το ένα από τα δύο είδωλα.
Αμβλυωπία (τεμπέλικο μάτι);
Η φυσιολογική ευθυγράμμιση (παραλληλότητα) των δύο ματιών κατά τη παιδική ηλικία επιτρέπει την ανάπτυξη καλής οράσεως. Ανώμαλη ευθυγράμμιση, όπως στον στραβισμό, μπορεί να προκαλέσει μειωμένη όραση ή και αμβλυωπία. Ο εγκέφαλος μαθαίνει να αναγνωρίζει μόνο το είδωλο που παίρνει από το «καλό» μάτι και να αγνοεί το είδωλο από το ασθενέστερο ή τεμπέλικο μάτι. Αυτό συμβαίνει, δυστυχώς, στα περισσότερα παιδία που έχουν στραβισμό.
Η αμβλυωπία μπορεί να θεραπευτεί με αποκλεισμό (κλείσιμο) του καλύτερου ματιού με σκοπό να δοθεί η ευκαιρία και στο ασθενέστερο μάτι να αναπτυχθεί και να δυναμώσει η όρασή του. Εάν η αμβλυωπία ανιχνευτεί στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου, η θεραπεία είναι συχνά πετυχημένη. Εάν περάσει η αμβλυωπία απαρατήρητη και δε δοθεί κατάλληλη θεραπεία -μετά την ηλικία των 7 ετών-, τότε η αμβλυωπία (χαμηλή όραση) παραμένει μόνιμα.
Σαν κανόνας όσο πιο νωρίς ανιχνευτεί και θεραπευτεί η αμβλυωπία τόσο καλύτερο οπτικό αποτέλεσμα θα έχουμε.
Αιτίες και συμπτώματα του στραβισμού
Ακόμα δεν είναι πλήρως κατανοητή πια είναι η πραγματική αιτία που οδηγεί τα μάτια στο να στραβίζουνε. Έξι είναι οι μύες που ελέγχουν τις κινήσεις των ματιών και αυτοί βρίσκονται τοποθετημένοι στο εξωτερικό του ματιού. Σε κάθε μάτι δύο μύες μετακινούν το μάτι αριστερά ή δεξιά. Οι άλλοι 4 μύες το μετακινούν πάνω ή κάτω ή ελέγχουν τις κυκλοστροφές. Για να εστιάσουν και τα δύο μάτια στον ίδιο στόχο, πρέπει οι μύες του ενός ματιού να εργαστούν με ακρίβεια και συγχρόνως με τους αντίστοιχους μυς του άλλου ματιού. Τέλος, όλες οι οφθαλμικές κινήσεις ελέγχονται από τον εγκέφαλο.
Το κύριο σύμπτωμα του στραβισμού είναι ότι τα μάτια δεν είναι ευθυγραμμισμένα. Καμιά φορά ένα βρέφος με στραβισμό στραβίζει περισσότερο στο έντονο ηλιακό φως ή μπορεί να έχει μια ανώμαλη κλίση της κεφαλής προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση (εξισορροπιστική), έτσι ώστε να βοηθάει τα δύο μάτια να δουλεύουν όσο το δυνατόν καλύτερα μαζί.
Σε ενήλικες με επίκτητο στραβισμό το πιο συχνό σύμπτωμα είναι η διπλωπία.
Ενημέρωση και διάγνωση
Όλα τα νεογνά και τα βρέφη πρέπει να εξετάζονται από τον οικογενειακό γιατρό και τον παιδίατρο ή τον οφθαλμίατρο κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας καθώς και την προσχολική περίοδο, με σκοπό να διαγνωστούν έγκαιρα πιθανά οφθαλμολογικά προβλήματα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό όταν υπάρχει προηγούμενο οικογενειακό ιστορικό στραβισμού ή αμβλυωπίας.
Στα βρέφη είναι πολύ δύσκολο να διαπιστωθεί με ακρίβεια αν τα μάτια είναι ευθύγραμμα ή στραβίζουν, λόγο της ανωριμότητας γενικά του οπτικού συστήματος. Επίσης πολλά βρέφη και μικρά παιδιά, επειδή έχουν μικρή και επίπεδη μύτη και τον επίκανθο (μια λεπτή πτυχή δέρματος στη μέσα γωνία των ματιών), πολλές φορές δίνουν την ψευδή εντύπωση ότι στραβίζουν (ψευτο-στραβισμός). Αυτός ο ψευτο-στραβισμός εξαφανίζεται σιγά, σιγά όσο το παιδί μεγαλώνει.
Ο πραγματικός στραβισμός όμως δεν βελτιώνεται με την πάροδο του χρόνου.
Ένας οφθαλμίατρος μπορεί εύκολα να ξεχωρίσει τον πραγματικό στραβισμό από τον ψευτο-στραβισμό.
Εσωτροπία
Οι δύο πιο συχνοί τύποι στραβισμού είναι η εσωτροπία και η εξωτροπία. Στην εσωτροπία το στραβίζον μάτι γυρίζει προς τα μέσα (προς τη μύτη) και αυτός είναι ο πιο συνήθης τύπος στραβισμού στα βρέφη. Τα παιδιά με εσωτροπία δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν ταυτόχρονα και τα δύο τους μάτια.
Η κατάσταση αυτή δεν συνδέεται με άλλες σωματικές ή εγκεφαλικές ανωμαλίες, είναι πάρα πολύ συχνή και η θεραπεία της είναι χειρουργική.
Προσαρμοστική Εσωτροπία
Η προσαρμοστική εσωτροπία είναι ένας πολύ συχνός τύπος εσωτροπίας, κατά την οποία παιδιά με υπερμετρωπία προσπαθώντας να δουν καλύτερα προκαλούν προσαρμογή και σύγκληση των οφθαλμών. Με άλλα λόγια πρόκειται για μία περίπτωση ψευτο-στραβισμού λόγο υπερ-ενέργειας της προσαρμογής. Συνήθως οι περιπτώσεις αυτές βελτιώνονται και θεραπεύονται με τη χρήση διορθωτικών γυαλιών.
Εξωτροπία
Η εξωτροπία είναι η κίνηση του στραβίζον ματιού προς τα έξω και είναι κι αυτή ένας τύπος στραβισμού. Μπορεί να είναι μόνιμη ή κατά διαστήματα και συνήθως συμβαίνει όταν το παιδί εστιάζει σε αντικείμενα που βρίσκονται σε κάποια απόσταση. Συχνά η εξωτροπία παρουσιάζεται κατά διαστήματα όταν το παιδί αφαιρείται, είναι άρρωστο ή κουρασμένο. Ακόμα παρατηρείται συχνά μια απόκλιση του ενός ματιού στο έντονο ηλιακό φως. Παρόλο που διορθωτικά γυαλιά ή ορθοπτικές ασκήσεις μπορούν να ελαττώσουν το φαινόμενο ή να βοηθήσουν στον έλεγχο της εξωτροπίας, η χειρουργική επαναφορά του στραβίζοντος ματιού στη θέση του είναι συχνά απαραίτητη.
Θεραπεία
Ο θεραπευτικός σκοπός του στραβισμού είναι να διατηρήσει την καλή όραση, να ευθυγραμμίσει τα μάτια και να αποκαταστήσει τη διόφθαλμη όραση. Ανάλογα με το είδος του στραβισμού μπορεί να σημαίνει χειρουργική επανατοποθέτηση του στραβίζοντος ματιού στην ευθεία θέση, ορθοπτικές ασκήσεις, διορθωτικά γυαλιά ή διόρθωση όλων των άλλων οφθαλμολογικών προβλημάτων που μπορεί να συνυπάρχουν, όπως αφαίρεση του καταρράκτη κτλ. Επίσης θεραπεία της αμβλυωπίας με αποκλεισμό του «καλού» οφθαλμού για βελτίωση της οράσεως στο αμβλυωπικό μάτι είναι σιγά απαραίτητο.
Χειρουργική επέμβαση στραβισμού
Κατά την επέμβαση στραβισμού γίνεται μια μετάθεση των μυών του ματιού που προκαλούν την απόκλιση. Καμιά φορά μπορεί να χρειαστεί επέμβαση στο ένα ή και στα δύο μάτια. Όταν πρόκειται να χειρουργηθούν παιδιά συνίσταται ολική αναισθησία, ενώ τοπική γίνεται σε χειρουργεία ενηλίκων. Ο χρόνος επούλωσης του ματιού είναι σύντομος. Τα άτομα που υποβάλλονται σε παρόμοιες επεμβάσεις μπορούν να επιστρέψουν στις καθημερινές τους συνήθειες μέσα σε λίγες μέρες. Μετά την επέμβαση συχνά είναι απαραίτητη η χρήση γυαλιών ενώ μπορεί να χρειαστεί και περαιτέρω συμπληρωματική χειρουργική επέμβαση.
Η επέμβαση διόρθωσης του στραβισμού συστήνεται σε μικρές ηλικίες γιατί σε ένα ακόμα υπό ανάπτυξη μάτι είναι πιο εύκολο να αποκατασταθεί η φυσιολογική και η διόφθαλμη όραση. Όσο ένα παιδί μεγαλώνει η πιθανότητα αυτή ελαττώνεται και μπορεί να δημιουργηθούν διάφορα σύνδρομα και κόμπλεξ στο παιδί λόγο του αλληθωρίσματος των ματιών του και της διαμόρφωσης της εικόνας του από αυτό.
Όπως σε κάθε επέμβαση έτσι και σε αυτή υπάρχουν κάποιοι κίνδυνοι. Όμως, γενικά, θεωρείται ασφαλής και αποτελεσματική για την θεραπεία των παρεκκλίσεων των ματιών.
Ενέσεις Bottox
Το Bottox είναι ένα καινούριο φάρμακο εγκεκριμένο από τον φαρμακευτικό σύλλογο, για περιορισμένη χρήση, σαν εναλλακτική λύση της χειρουργικής επέμβασης σε ορισμένες περιπτώσεις. Μία ένεση Bottox χαλαρώνει και εξασθενεί προσωρινά συγκεκριμένους μυς του ματιού επιτρέποντες στους ακριβώς αντίθετους να ευθυγραμμίσουν το μάτι. Παρόλο που η επίδραση του φαρμάκου εξασθενεί μέσα δε λίγες βδομάδες έχει παρατηρηθεί σε μερικές περιπτώσεις ακόμα και μόνιμη θεραπεία του προβλήματος.
Ποιος μπορεί να εφαρμόσει θεραπείες για την αντιμετώπιση του στραβισμού;
Ο χειρουργός οφθαλμίατρος είναι ο καταλληλότερος άνθρωπος που έχει καταρτιστεί και εκπαιδευτεί για να προσφέρει ολοκληρωμένη φροντίδα για όλες τις παθήσεις των ματιών περιλαμβανομένων της διάγνωσης και θεραπείας του στραβισμού. Μια ολοκληρωμένη μελέτη στραβισμού όμως περιλαμβάνει και ορθοπτική μελέτη (μέτρηση της γωνίας του στραβισμού κτλ) η οποία γένεται από ειδικούς ορθοπτικούς ιατρούς σε συνεργασία πάντα με τον θεράποντα οφθαλμίατρο.