Η πρεσβυωπία είναι η διαθλαστική ανωμαλία κατά την οποία ο ασθενής δεν μπορεί να δει καθαρά ένα κοντινό αντικείμενο και να διαβάσει ένα κείμενο σε ένα βιβλίο ή μια εφημερίδα. Συμβαίνει περίπου μετά τα 40 έτη και προοδευτικά αυξάνεται με το πέρας της ηλικίας. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι η ανάγκη να κρατήσουμε όλο και πιο μακριά το αντικείμενο που θέλουμε να δούμε.
Μετά την ηλικία των 40 ετών αρχίζουν και εμφανίζονται τα συμπτώματα στην πλειοψηφία του πληθυσμού. Υπάρχουν αρκετές επεμβατικές και μη λύσεις διόρθωσης της πρεσβυωπίας.
Πολλοί θα έλεγαν ότι η διόρθωση της πρεσβυωπίας είναι το «Άγιο δισκοπότηρο» της διαθλαστικής χειρουργικής. Μεταξύ των δημοφιλών μεθόδων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της πρεσβυωπίας είναι η χρήση πολυεστιακών ή προσαρμοστικών ενδοφακών κατά την επέμβαση του καταρράκτη και η μονοόραση είτε μέσω διαθλαστικής χειρουργικής (LASIK), έιτε μέσω επέμβασης καταρράκτη και τοποθέτηση κατάλληλων ενδοφακών (IOLs).
Το σύστημα Monovision
Η μονοόραση ή αλλιώς monovision αποτελεί μία προσέγγιση αντιμετώπισης της πρεσβυωπίας, ιδιαίτερα χρήσιμη στα αρχικά στάδια εμφάνισής της. Το monovision είναι ιδιαίτερα δημοφιλές επίσης σε περιπτώσεις επέμβασης καταρράκτη, όπου ο ασθενής δεν αρκείται πλέον σε μια ασφαλή επέμβαση, η οποία θα του προσφέρει ένα καθαρό φακό, αλλά επιζητούν με αυτή την ευκαιρία και ανεξαρτησία από τα γυαλιά τους!
Το monovision είναι μια διαδικασία, είτε επεμβατική (μέσω Excimer Laser), είτε όχι (μέσω χρήσης φακών επαφής), όπου το ένα μάτι (συνήθως το κυρίαρχο/επικρατές) διορθώνεται για να βλέπει καλά μακρυά και το άλλο (συνήθως το μη κυρίαρχο) για να βλέπει καλά σε κοντινές αποστάσεις. Με αυτό τον τρόπο κάποιος μπορεί να βλέπει σε όλες τις αποστάσεις χωρίς τη χρήση γυαλιών.
Με τον τρόπο αυτό και δεδομένου ότι έχουμε πάντα και τα δύο μάτια ανοικτά, ο άνθρωπος βλέπει «ταυτόχρονα» καλά και μακριά και κοντά. Φυσικά, προϋπόθεση για τη μέθοδο είναι να προϋπάρχει κάποιο διαθλαστικό πρόβλημα (δηλ. να χρησιμοποιεί ήδη γυαλιά για μακριά ο ενδιαφερόμενος) που να αξίζει να αντιμετωπιστεί.
Ποιοι ασθενείς είναι κατάλληλοι για monovision;
Ο γιατρός αφού κατανοήσει τις ανάγκες της καθημερινότητας του ασθενούς θα πρέπει να συζητήσει μαζί του λάβει υπόψη του τις εξής παραμέτρους:
- Προσωπικότητα
- Προσδοκίες
- Επαγγελματική δραστηριότητα
- Βιομετρία (Μέτρηση αξονικού μήκους του ματιού, που γίνεται με ειδικό εξοπλισμό)
- Τοπογραφία (χαρτογράφηση της επιφάνειας του κερατοειδούς, που είναι το διαθλαστικότερο σημείο του ματιού)
- Αντιμετώπιση αστιγματισμού (αν υπάρχει)
- Ανεκτικότητα ανισομετρωπίας (αν ο ασθενής έχει μεγάλη διαφορά βαθμών ανάμεσα στα δύο μάτια και κατά πόσο μπορεί να το ανεχθεί στην καθημερινότητά του)
- Κόστος επέμβασης
Επεμβάσεις στο σκληρό χιτώνα του οφθαλμού για τη «βελτίωση» της πρεσβυωπίας
Δύο διαφορετικές επεμβάσεις πραγματοποιούνται στο σκληρό χιτώνα του ματιού (στο άσπρο του ματιού) για τη βελτίωση της πρεσβυωπίας. Αυτές οι μέθοδοι είναι γνωστές γενικά σαν επεμβάσεις χαλάρωσης του σκληρού (εκτατικές σκληρεκτομές) και διαφέρουν μεταξύ τους. Καταρχάς είναι η πρόσθια σκληρεκτομή του ακτινωτού του Θόρτον (Thorthon's ACS) και η επέμβαση του Σαχάρ με εκτατικά μοσχεύματα (Schachar's Scleral Expansion Buckles). Από τις δύο προαναφερθείσες μεθόδους, αυτή που κερδίζει έδαφος παγκόσμια είναι η πρώτη, του Θόρτον, ή ακόμα καλύτερα η τροποποίησή της από τον καθηγητή Φουκασάκου (Fukasaku) από την Ιαπωνία.
Η βασική θεωρία πίσω από τη χειρουργική μέθοδο είναι η εξής: Με την πάροδο της ηλικίας μεγαλώνει ο φακός του ματιού (χοντραίνει) σε όγκο, τόσο που σχεδόν ακουμπάει με τα εσωτερικά τοιχώματα του ματιού και έτσι δεν επιτρέπεται η προσαρμογή (το ζουμάρισμα για κοντά) λόγω έλλειψης χώρου. Έτσι με τη «χάραξη» κάποιων εξωτερικών «χαλαρωτικών» τομών στο εξωτερικό του ματιού, στο σημείο που περίπου «ακουμπάει» ο φακός εσωτερικά, προκαλείται μικρή διάταση των τοιχωμάτων του ματιού με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ο απαραίτητος χώρος εσωτερικά για να «ζουμάρει» το μάτι. Στην τροποποίηση του καθηγητή Fukasaku, στις «χαλαρωτικές» τομές τοποθετείται ένα λεπτό φύλο σιλικόνης έτσι ώστε να μην ουλοποιηθούν και κλείσουν αυτές οι τομές αργότερα και χαθεί το καλό αποτέλεσμα. Πρακτικά η επέμβαση διαρκεί 10-20 λεπτά το κάθε μάτι (συνήθως γίνεται ένα μάτι αρχικά και μετά το άλλο), μόνο με αναισθητικές σταγόνες σαν αναισθησία. Χαράζονται 4 τομές (90% του πάχους του σκληρού) μήκους 3 χιλ. στο άσπρο του ματιού στα 4 τεταρτημόρια (συγκεκριμένα, στις 1:30΄, 4:30΄, 7:30΄ και 10:30΄ ώρες). Το μάτι δεν κλείνει με γάζα και ο ασθενής επιστρέφει στο σπίτι του με αντιβιοτικές σταγόνες. Τα θετικά αποτελέσματα της μεθόδου φαίνονται από την επόμενη μέρα. Η επέμβαση είναι ασφαλής, επιπλοκές δεν υπάρχουν πέρα από των κλασσικών κάθε χειρουργείου και τα μόνα ερωτηματικά για τη μέθοδο είναι ότι, πρώτον, δεν είναι δυνατόν εκ των προτέρων να γνωρίζουμε αν θα διορθωθεί όλη η πρεσβυωπία ή μέρος της, όπως επίσης, και αν το θετικό αποτέλεσμα είναι μόνιμο. Με άλλα λόγια αν μετά από 5-10 χρόνια η φυσιολογική επούλωση του οφθαλμού δεν ακυρώσει το αποτέλεσμα.
'Ενθεση «προσαρμοστικών» ενδοφακών
Οι προσαρμοστικοί ενδοφακοί προσπαθούν να μιμηθούν τη φυσική λειτουργία του φακού του ματιού, όπου σύμφωνα με τη θεωρία του Helmholtz μετακινείται μπρος-πίσω κατά την κοντινή όραση. Έτσι οι ενδοφακοί αυτοί έχουν τέτοια τεχνολογία (εύκαμπτα ποδαράκια) που μετακινούνται μπρος πίσω μέσα στο μάτι. Κύριο πλεονέκτημα των προσαρμοστικών ενδοφακών είναι η εξαιρετικής ποιότητας όραση που έχουν (χωρίς βραδινά ή άλλα προβλήματα) και ως μειονέκτημα το γεγονός ότι δεν διορθώνουν παρά τη μισή περίπου πρεσβυωπία άρα ο ασθενής πάλι χρειάζεται γυαλιά (αν και μικρότερης δύναμης) για να δει λεπτομέρειες.
'Ενθεση «πολυεστιακών» ενδοφακών
Οι πολυεστιακοί ενδοφακοί αντιπροσωπεύουν την πρώτη εγκεκριμένη, χειρουργική μέθοδο για την αποκατάσταση της στερεοσκοπικής πολυεστιακής όρασης.
Τρία γενικά μοντέλα χαρακτηρίζουν τους σύγχρονους πολυεστιακούς ενδοφακούς:
- Διαθλαστικά μοντέλα
- Τα περιθλαστικά μοντέλα
- Τα περιθλαστικά μοντέλα με αποδισμό
Επιπροσθέτως υπάρχουν και οι λεγόμενοι ¨προσαρμοστικοί ¨ ενδοφακοί που αν και στηρίζονται σε διαφορετική αρχή λειτουργίας διορθώνουν και αυτοί την πρεσβυωπία. Οι ενδοφακοί αυτοί είναι πλέον διαθέσιμοι στο εμπόριο και μοιάζουν με τους κλασσικούς ενδοφακούς που τοποθετούνται μετά την επέμβαση καταρράκτη, έχουν όμως την δυνατότητα να «προσαρμόζουν», δηλ να βλέπουν και μακριά και κοντά.
Υπάρχει ήδη μεγάλη διεθνή εμπειρία και χρησιμοποιούνται και στην Ελλάδα, όπως επίσης και πολυεστιακοί φακικοί ενδοφακοί (δηλ. φακοί που τοποθετούνται χωρίς να έχει προηγηθεί αφαίρεση του φυσιολογικού φακού του ματιού),που χρησιμοποιούνται εδώ και χρόνια παγκόσμια με ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
- Διαθλαστικοί Πολυεστιακοί Ενδοφακοί
Οι φακοί αυτοί βασίζονται στην ίδια αρχή λειτουργίας με τα πολυεστιακά γυαλιά, δηλαδή εναλλασσόμενες οπτικές ζώνες διαφορετικής ισχύος (κοντά και μακριά) με τη μορφή ομόκεντρων δακτυλίων. Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι ενδοφακοί στο εμπόριο, από πολλές εταιρίες, και υπάρχει μία διεθνής εμπειρία άνω των 15 ετών. Προσφέρουν ικανοποιητική μακρινή (κυρίως) και κοντινή όραση (δευτερευόντως). Παρ’ όλα αυτά πολλοί οφθαλμίατροι παραμένουν επιφυλακτικοί απέναντι στους πολυεστιακούς ενδοφακούς, κυρίως λόγω κάποιων οπτικών ‘’παρενεργειών’’ που έχουν και σχετίζονται κυρίως με τη βραδινή όραση (φωτεινοί κύκλοι –άλω- ή ακτίνες γύρω από φωτεινές πηγές, όπως τα απέναντι φώτα των αυτοκινήτων) και μία μικρή πτώση της ποιότητας (όχι της ποσότητας) της οράσεως ιδιαιτέρως στο contrast. Παρ’ όλα αυτά αρκετές μελέτες που έχουν γίνει σε πολλά κέντρα στο εξωτερικό δεν έδειξαν ιδιαίτερες διάφορες στην ποιότητα της οράσεως μεταξύ μονοεστιακών και πολυεστιακών ενδοφακών, τα δε βραδινά οπτικά φαινόμενα κατά γενική ομολογία μετριάζονται ή υποχωρούν τελείως μετά την πάροδο 6 μηνών.
- Περιθλαστικοί Πολυεστιακοί Ενδοφακοί
Αυτοί οι ενδοφακοί στηρίζονται σε μία διαφορετική (από τους πολυεστιακούς φακούς) τεχνολογία όπου η φωτεινή ενέργεια μέσω των περιθλαστικών δακτυλίων μοιράζεται ταυτοχρόνως και στη μακρινή και στην κοντινή όραση. Και επειδή οι περιθλαστικοί ενδοφακοί παρέχουν πολυεστιακότητα μέσω όλων των τμημάτων των οπτικών ζωνών, υπάρχει λιγότερη εξάρτηση από το μέγεθος της κόρης (ημέρα-νύχτα) ή την εκκέντρωση (καλό κεντράρισμα του φακού μέσα στο μάτι) σε σχέση με τους πολυεστιακούς.
- Περιθλαστικοί ‘’Αποδητικοί’’ Πολυεστιακοί Ενδοφακοί
Αυτοί οι ενδοφακοί πέρα από την περιθλαστικότητα χρησιμοποιούν και την ‘αποδητική’ τεχνολογία, όπου υπάρχει η δυνατότητα κάθε οπτική ζώνη να διανέμει την οπτική ενέργεια σε διαφορετική αναλογία ανάλογα με το μέγεθος της κόρης (δηλαδή ημέρα-νύχτα). Έτσι το φως μοιράζεται 50-50% με μικρή κόρη (ημέρα) ενώ μοιράζεται 90-10% (πιο πολύ μακριά) σε μεγάλη κόρη (νύχτα) που είναι μικρή η ανάγκη για κοντινή όραση. Οι φακοί αυτοί εφαρμόζονται στην κλινική πράξη τα τελευταία 5 χρόνια και παρουσιάζουν συγκριτικά πλεονεκτήματα σχετικά με τους διαθλαστικούς ή απλά περιθλαστικούς ενδοφακούς, κυρίως λόγω των ελάχιστων προβλημάτων βραδινής οράσεως και της καλύτερης ποιότητας οράσεως που παρέχουν.
- Συμβουλευτική Ασθενών
Απαιτείται προσεκτική συμβουλευτική. Οι υποψήφιοι με καταρράκτη πληροφορούνται ότι εάν αποφασίσουν να προχωρήσουν σε αυτή την επέμβαση θα βιώσουν ένα νέο οπτικό σύστημα. Κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων ή μηνών, ο εγκέφαλός τους θα μάθει να χρησιμοποιεί τη νέα είσοδο οπτικών πληροφοριών και έτσι θα πρέπει να μάθουν να αγνοούν κάποια οπτικά σφάλματα, όπως είναι οι άλω γύρω από τα φώτα στη νύχτα. Οι ασθενείς αναμένεται να παρουσιάσουν δυσκολίες αρχικά με την κοντινή όραση, ιδιαίτερα με τα μικρά, σκουρόχρωμα γράμματα σε λευκές, γυαλιστερές επιφάνειες. Μερικές φωτεινές καταστάσεις, όπως είναι φθορίζοντες φωτισμοί, θα καθιστούν την κοντινή όραση πιο δύσκολη. Αρχικά, μερικοί ασθενείς μπορεί να βασίζονται στα γυαλιά του διαβάσματος για ορισμένα καθήκοντα. Ωστόσο, μετά από μερικές εβδομάδες, θα τα χρειάζονται λιγότερο συχνά, ανάλογα με τον ρυθμό της οπτικής φλοιώδους προσαρμογής.
- Συμπέρασμα ένθεσης προσαρμοστικών/πολυεστιακών ενδοφακών
- Η ικανοποίηση των ασθενών με ένα πολυεστιακό ή έναν προσαρμοστικό φακό είναι πιο πιθανή όταν πληρούνται οι παρακάτω συνθήκες:
- Ο χειρουργός και το κλινικό προσωπικό ακολουθούν κάποια κριτήρια επιλογής και αποκλεισμού των ασθενών για τη διαδικασία της επιλογής ασθενών(σχετικά νέοι ασθενείς με ευχάριστη προσωπικότητα).
- Λειτουργικά συστήματα παρακολουθούν και βελτιώνουν την ακρίβεια στον υπολογισμό του ενδοφακού.
- Οι χειρούργοι εκμεταλλεύονται την τελευταία λέξη της τεχνολογίας και τις τεχνικές στην εξαγωγή του καταρράκτη.
- Όλες οι διαδικασίες σχεδιάζονται προκειμένου να μειωθεί ο ανεπιθύμητος αστιγματισμός.
- Οι ασθενείς αντιλαμβάνονται ότι, όπως και με κάθε νέο οπτικό σύστημα, η διαδικασία της προσαρμογής του οπτικού φλοιού του εγκεφάλου είναι απαραίτητη, πριν επιτευχθούν τα βέλτιστα αποτελέσματα.
Υπάρχει κάθε λόγος να πιστεύουμε ότι η απαίτηση των ασθενών για πολυεστιακή και προσαρμοστική διόρθωση (και εξάλειψη της πρεσβυωπίας) θα συνεχίσει να αυξάνεται, ιδιαίτερα στον στίβο της προαιρετικής διαθλαστικής χειρουργικής. Επιπροσθέτως, νέα σχέδια φακών θα επεκτείνουν αυτή την εναλλακτική οπτικής αποκατάστασης.